De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door de omvang en impact van de risico’s. Onder beschikbare weerstandscapaciteit wordt verstaan de middelen en mogelijkheden waarover de gemeente beschikt om risico’s te kunnen dekken. De hoogte van de beschikbare weerstandscapaciteit wordt bepaald door de reserves van de gemeente, de algemene reserve en de bestemmingsreserves grondexploitatie.
Het beleid van de gemeente Arnhem, zoals in de nota ‘Weerstandsvermogen en risicomanagement 2006’ is vastgelegd, is gericht op een proactieve risicosturing, waarbij voortdurend de relatie met de beschikbare weerstandscapaciteit in ogenschouw wordt genomen. Het doel is daarbij om niet iedere tegenvaller direct van invloed te laten zijn op het lopende beleid, waardoor de reguliere dienstverlening niet in het gedrang komt.

Om de robuustheid van de financiële positie goed te beoordelen is het van belang om niet alleen naar het weerstandsvermogen te kijken, maar ook naar ratio's als de solvabiliteit en de netto schuldquote. Beide maken net als de weerstandsratio onderdeel uit van de met ingang van 2015 ingevoerde set van financiële kengetallen, die in de paragraaf Stresstest met elkaar in verband worden gebracht.

Zekerheidspercentage en weerstandsfactor

Om de financiële soliditeit te verbeteren is op basis van het raadsbesluit d.d. 7 november 2016 'Resultaten onderzoek financiële positie gemeente Arnhem' afgesproken om de ondergrens van het benodigde vermogen voortaan te berekenen met een zekerheidspercentage van 90%. De 90% norm kan worden uitgedrukt in een factor, de weerstandsfactor.
De factor wordt berekend door de beschikbare weerstandscapaciteit te delen door de gewenste weerstands-capaciteit bij een zekerheidspercentage van 90%. Bij de weerstandsfactor wordt een bandbreedte gehanteerd tussen de 1 en 1,3. In de gemeentelijke verordening Financieel beleid en beheer gemeente Arnhem 2017 (artikel 11) is deze spelregel opgenomen.
Door het hanteren van een weerstandsfactor die tussen de 1 en de 1,3 moet liggen, moet een hoger weerstandsvermogen worden aangehouden en kunnen reserves minder snel worden aangewend voor (nieuw) beleid. Bij een lagere factor dan 1 is aanzuivering van de algemene reserve vereist. Indien de factor uitkomt boven de 1,3 dan kunnen reserves worden aangewend voor (nieuw) beleid.

Uitkomsten onderzoek spelregels weerstandsvermogen

De laatste maanden van 2017 (en eerste maanden van 2018) is een onderzoek gedaan naar de werking van de spelregels voor de bepaling van het gemeentelijke weerstandsvermogen. Bij dit onderzoek was ook een viertal leden van de gemeenteraad betrokken. De uitkomsten van het onderzoek zijn inmiddels besproken in een expertmeeting. Dit onderzoek past binnen de initiatieven om de financiële positie van de gemeente voor de lange termijn te verbeteren en te versterken (zie daarvoor ook de raadsbrief 'Financiële positie en doorkijk begroting' van 16 januari 2018). Na besluitvorming zullen de spelregels worden opgenomen in een aangepaste nota Weerstandsvermogen en risicomanagement en de verordening Financieel beleid en beheer. Een aantal aan dit onderzoek gekoppelde verbeteringen kan worden verwerkt in de MJPB 2019-2022.
Enkele belangrijke punten die uit het onderzoek zijn gekomen, zijn als volgt.

• Te lage buffers voor risico's tijdens de economische crisis

Toen de economische crisis uitbrak, deden zich heel veel tegenvallers tegelijkertijd voor. Tekorten in het grondbedrijf, forse kortingen op de algemene uitkering uit het gemeentefonds, kortingen op specifieke uitkeringen van het Rijk. Deze tegenvallers waren veel groter dan bij de berekening van de risico’s en de daaraan gekoppelde buffers was voorzien. Dat zag er zo uit:

Zeer omvangrijke bezuinigingen waren noodzakelijk. Ook is € 65 miljoen van de bestemmingsreserves ingezet om het 'spaarpotje' van de gemeente op niveau te houden. In die periode verslechterde ook de gemeentelijke solvabiliteit (= de omvang van het eigen vermogen als totaal van de balans) en de schuldquote (= omvang van de netto-schulden in relatie tot de jaarlijkse opbrengsten van de begroting). Uit het onderzoek kwam naar voren dat het verstandig is dat de spelregels opnieuw worden bekeken en ook rekening moeten houden met de mogelijkheid van grotere tegenvallers dan nu wordt berekend. Het advies vanuit het onderzoek is om in goede tijden te sparen met het oog op een eventuele crisis. De gemeenteraad zal dit dan wel moeten afwegen in relatie tot de vraag hoeveel financiële ruimte de raad wil inzetten voor nieuw beleid.

• Risico's eerder signaleren

Uit het onderzoek is naar voren gekomen dat de gemeente externe risico's eerder moeten signaleren. Bijvoorbeeld de mogelijke negatieve en positieve effecten van Rijksbeleid op de begroting.

• Weerstandsvermogen bekijken in samenhang met solvabiliteit en schuldquote

Op het gemeentelijke financiële dashboard zit als het ware niet alleen een metertje voor het gemeentelijke weerstandsvermogen, maar ook voor andere financiële kengetallen. Bijvoorbeeld de solvabiliteit (= de omvang van het eigen vermogen als totaal van de balans) en de schuldquote (= omvang van de netto-schulden in relatie tot de jaarlijkse opbrengsten van de begroting). Op deze onderdelen staat de gemeente er niet goed voor. De solvabiliteit van de gemeente Arnhem is ten opzichte van andere gemeenten laag en is tijdens de crisis verslechterd. Ook heeft de gemeente relatief veel schulden. Zolang dat het geval is, is het dan ook niet logisch dat het deel van de buffers voor risico's dat niet meteen nodig is, wordt ingezet voor nieuw beleid. Als vervolg op dit onderzoek wordt dan ook voorgesteld deze spelregel te wijzigen. Ook moeten de afspraken die gemaakt gaan worden over solvabiliteit en schuldquote, de norm vormen waarbinnen de omvang van het weerstandsvermogen moet passen. Verwezen wordt hiervoor ook naar de raadsbrief over de financiële positie van 16 januari 2018.

• Paragraaf Weerstandsvermogen en Stresstest

In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing wordt de gemeenteraad geïnformeerd. Uit het onderzoek komen de volgende adviezen naar voren:

• verhelder de toelichting door bijvoorbeeld gebruik te maken van grafieken en plaatjes;
• presenteer ook de risico's waarvoor ook andere buffers zijn gevormd bijvoorbeeld de risico's Sociaal Domein waarvoor het Noodfonds Sociaal Domein is gevormd;
• voeg de paragraaf Weerstandsvermogen samen met de paragraaf Stresstest waarin de kengetallen solvabiliteit/schuldquote en dergelijke zitten. Zo kan de raad beter sturen op de samenhang tussen deze kengetallen en zo strategisch financieel beleid voeren.